ITU tarafından tanımlanan ve geniş coğrafi alanlardaki bilgisayarların birbirlerine bağlanması için kullanılan bir ağ protokolüdür. Bu protokol 1970lerde, WAN bağlantıları arasında veri değişimi gerçekleştirmek amacıyla oluşturuldu. Geliştirildiği yıllarda en popüler ağ protokolü X.25 protokolüydü. X.25 protokolü bağlı olduğu sistemden bağımsız çalışacak şekilde geliştirilmiştir, fakat tipik olarak Paket Anahtarlama Ağları’nda kullanılmaktadır. X.25 protokolü OSI’deki en alt üç katman olan fiziksel katman, veri bağlantı katmanı ve ağ katmanı metodolojisini kullanır.
X.25 Protokolünün Çalışma Şekli
X.25 protokolü veri iletimini gerçekleştirmek için veriyi çeşitli veri paketlerine böler. Veriyle birlikte ağdan verinin nasıl geçeceğini belirleyen bilgiler de bu paketlerde saklanır. Standart hale getirilmiş adresler veri değişimi için gerekli bilgiyi gönderirler. Kaynak ve hedef arasındaki mantıksal bağlantıları belirleyen sanal devreler iki ağ aygıtı arasındaki çağrıların oluşmasına izin verirler. Bir bağlantının gerçekleşmesi için kaynak aygıt hedef aygıta bir istek işareti gönderir. Hedef aygıt için üç seçenek vardır: Kaynaktan gelen isteği kabul edebilir, reddedebilir ya da başka üçüncü parti bir aygıta yönlendirebilir.
X.25 Protokolü Ağ Aygıtları
X.25 protokolünü oluşturan aygıtlar üç kategoride değerlendirilebilir: Veri sonlandırma cihazları(DTE-data terminal equipment), veri devre-sonlandırma cihazları(DCE-data circuit-terminating equipment) ve paket anahtarlama aygıtları(PSE-packet switching equipment) olarak sıralanabilir. DTE aygıtları genellikle X.25 ağıyla iletişim yapan terminaller, kişisel bilgisayarlar veya ağ sağlayıcıları gibi son sistemlerdir. DCE aygıtları ise DTE ve PSE arasında arayüz görevi yapan modem ve paket anahtarları gibi aygıtlardır. PSE aygıtları taşıyıcının yığın halindeki verilerini düzenli bir şekilde birleştiren anahtarlardır. X.25 te bulunan paket anahtarlama noktaları sayesinde(PSN-packet switching node) veriyi bir DTE den başka bir DTE ye veri transferi gerçekleştirirler.
Paket Birleştirici/Ayırıcı
Paket birleştirici/ayırıcı(PAD-packet assembler/disassembler) X.25 ağlarında çoğunlukla bulunan aygıtlardır. PAD’lar karakter-mod terminaller gibi DTE aygıtlarının X.25 in tüm işlevselliğin gerçekleştirmesinin kolay olduğu durumlarda kullanılır. PAD aygıtı DTE ve DCE aygıtının arasına yerleştirilmiştir ve başlıca üç işlemi yapar: Arabelleğe alma( veriyi bir aygıt onu işlemeye hazır olana kadar depolama), paket birleştirme ve paket ayırma işlemleri. Ayrıca paket halinde giden veriyi de birleştirir ve DCE aygıtına doğru yönlendirir. Aşağıdaki şekil PAD’ın X.25 WAN’dan paket aldığında gerçekleştirdiği temel işlemler gösterilmiştir
Sanal Devreler
Bir sanal devre iki ağ aygıtı arasında güvenilir iletişimi kesinleştirmek için oluşturulan mantıksal bir bağlantıdır. Sanal bir devre bir X.25 ağında bir DTE aygıtından diğerine mantıksal, iki yönlü bir yolun varlığını göstermektedir. Fiziksel olarak bağlantı DCE ve PSE aygıtları gibi herhangi bir ara düğümden geçebilir. Birden fazla sanal devre (mantıksal bağlantılar) tek bir fiziksel devreye indirgenebilir.(fiziksel bağlantı) Aşağıdaki şekil birden fazla sanal devre bir tek fiziksel devreye indirgenmiştir.
X.25 Seviyeleri
Fiziksel Seviye(Physical Level)
Bu seviye X.25 in ele aldığı üç seviyeden en düşük olanıdır. Bu seviyede protokol DTE ve DCE aygıtları arasındaki donanımlar için bir ara yüz belirler. Ayrıca modem gibi DCE aygıtlarının DTE aygıtlarına bağlanması için bir kablo ara yüzü de bilirler. Bu katman kendisine gelen bit dizisini alıcısına ulaştırmakla yükümlüdür.
X.25 yazılımı aşağıdaki katman ara yüzlerini desteklemektedir.
Bağlantı Seviyesi (The Link Level)
Veri bağlantı seviyesi Link Access Procedure Balanced(LAPB) denilen bir ISO HDLC standardının bir implementasyonudur. Veri bağlantı seviyesi herhangi iki düğüm arasında hatasız bağlantı sağlamaktan ve bunlar arasında iletişim kurmaktan sorumludur. X.25 te tanımlanan link katmanı seviyesinde hatalar kontrol edilir ve hata varsa her sekme için bu hatalar düzeltilir. Aşağıdaki protokoller de sık kullanılmamalarına karşın veri link seviyesinde kullanılabilirler.
Paket Seviyesi (Packet Level)
Ağ seviyesi olarak bilinen paket seviyesi farklı DTE aygıtları arasında uçtan uca iletişimden sorumludur. Bu katmanın fonksiyonları;
X.25 Paket Katman Protokolü(PLP-packet layer protocol) paket ağlarının son kullanıcılarına yönlendirme fonksiyonlarını sağlamaktan sorumludur. PLP sanal devreler aracılığıyla DTE aygıtları arasındaki paket değişimlerini yönetmektedir. PLP’ler ayrıca LAN’lar ve ISDN arayüzleri üzerinde gerçekleştirilmiş mantıksal bağlantı kontrolü 2(LLC’-logical link control 2) ler üzerinde de çalışabilirler. X.25 PLP si son kullanıcılar arasında sınırlı kaynak paylaşımı sağlamaktadır. Bu protokol aşağıdaki işlevleri sağlar:
PLP Modları
PLP beş ayrı modda çalışır: çağrı kurma(call setup), veri transferi, boş(idle), çağrı temizleme(call clearing) ve tekrar başlatma(restarting).
Çağrı kurma modu DTE aygıtları arasında SVC’leri kurmak için kullanılır. Bir PLP sanal devreyi kurmak için X.21 adresleme şemasını kullanır. Çağrı kurma modu temelde her sanal devre başına çalışır, yani bir sanal devre diğeri veri transferi modundayken çağrı kurma modunda olabilir. Bu mod sadece SVC’lerle çalışır, PVC’lerle çalışmaz. Boş mod sanal devre kurulduğu ancak veri transferinin olmadığı durumda devreye girer. Bu da çağrı kurma modu gibi temelde her sanal devre başına çalışır. Çağrı temizleme modu DTE aygıtları arasındaki iletişim oturumlarını kapatmak ve SVC’yi sonlandırmak için kullanılmaktadır. Bu mod sadece SVC’lerle çalışır ve temelde her sanal devre başına çalışır. Yeniden başlatma modu lokal olarak bağlanmış bir DCE aygıtı ile DTE arasındaki iletimi senkronize etmek için kullanılır. Bu mod temelde her sanal devre başına çalışmaz. Sanal devreyi kuran tüm DTE aygıtlarını etkiler.
PLP Paket Alanları
4 Çeşit PLP Paket Alanı Mevcuttur;